Από την πολύ ευγενική αναγνώστριά μας κ. Καίτη, λάβαμε αυτό το ενδιαφέρον, επίκαιρο και διαχρονικό κείμενο του Χ. Γιανναρά, από το 1997. Την ευχαριστούμε πολύ.

ΤΟ «ΔΕΝΤΡΟ» ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ

Χ. ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ 28/12/1997

Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ έστησε στην πλατεία Συντάγματος «το ψηλότερο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Ευρώπης». Κατόρθωσε ευρηματικά να συμβολίσει την πραγματική εικόνα της Ελλάδας σήμερα: Αυτό πού είμαστε και το πως γιορτάζουμε.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του δημάρχου δεν είναι ούτε δέντρο ούτε χριστουγεννιάτικο. Αφαιρετικό τεχνούργημα με καλώδια και λαμπιόνια σχεδιάστηκε

να υπηρετήσει τη διακοσμητική εντύπωση. Στη θέση του πραγματικού

το απατηλό υποκατάστατο, στη θέση του εόρτιου ευτρεπισμού η συναισθηματική ψιμυθίωση. Και η ψεuδαπάτη να συναγωνίζεται σε μέγεθος σύμπασα την Ευρώπη: Ναι, έχουμε ανάστημα υπολογίσιμο οιηματικής μεγαλαυχίας.

Ευρηματικό σύμβολο το χριστουγεννιάτικο δέντρο του δημάρχου. Συγκεφαλαιώνει όλη την αποκρουστική επαρχιωτίλα του κομπασμού μας των Νεοελλήνων για το ξεπέρασμα και της Ευρώπης σε μέγεθος πλαστογράφησης της ζωής: Ιστορικοί συνεχιστές τού αρχαιοελληνικού κάλλους, πνίγοντας την Ακρόπολη στον πολεοδομικό εκβαρβαρισμό μας. Απευθείας απόγονοι τού Αισχύλου και τού Αριστοτέλη, με τα παιδιά μας ανίκανα από τη σχολική τους παιδεία να προσψαύσουν την αρχαία γλώσσα. Γεννήτορες της πολίτικης και της δημοκρατίας, αν και υποταγμένοι σε μικροκαριεριστές διαχειριστές της κομματικής συναλλαγής. Κληρονόμοι της αυτοκρατορικής μεγαλοσύνης των ελληνορθοδόξων Ρωμαίων, με όλο το «κιτς» της αισθητικής υπανάπτυξης συγκεντρωμένο στις εκκλησιές μας και την ψυχοπαθολογία της θρησκοληψίας να διαδηλώνει στους δρόμους τον εξορκισμό της αντίχριστης τεχνολογίας.

Ακόμα και αν η ευρηματικότητα τού δημάρχου απέφευγε να πιθηκίσει εισαγόμενα σύμβολα γιορταστικής διακόσμησης. Αν εκεί, στην καρδιά της βαγδατικής ασυδοσίας και τού αλαλούμ της εθνικής μας πρωτεύουσας, στήνονταν εγχώρια σύμβολα της εόρτιας παραδοσιακής μας εκφραστικής. Και πάλι ο στόχος θα ήταν η ψευδαισθητική συναρπαγή, αφού είναι συντελεσμένη η αποξένωση των δημοτικών και πολιτικών μας αρχόντων από την έκρηξη της βιωματικής ελπίδας πού συνιστά τη Γιορτή.

Μπαίνουμε στη Γιορτή όπως οι αγελαίοι τουρίστες στον Παρθενώνα. ΟΕ ξεναγοί φλυαρούν ακατανόητες αναλύσεις, στο πλήθος αρκεί ο
θησαυρισμός ενός ακόμα τίτλου επίσκεψης σε κοινά θαυμαζόμενα αξιοθέατα. Τι ακριβώς θαυμάζουν οι αΙώνες στον Παρθενώνα, ποια θέα και ποια νοηματοδότηση τού κόσμου και της ζωής έχει αποτυπωθεί σε αυτό το αρχιτεκτόνημα, γιατί ήταν πολιτικό κατόρθωμα μιά τέτοια τέχνη; Είναι ερωτήματα που αφήνουν αδιάφορους τούς αγελαίους τουρίστες. Ο Παρθενώνας λειτουργεί όπως και το χριστουγεννιάτικο δέντρο του δημάρχου: συναισθηματική ψιμυθίωση των πρωταρχικών ενδιαφερόντων, πού είναι η αργία, τα ψώνια, το καλό φαΐ. Τα Χριστούγεννα, ένα εμπορικό εφεύρημα για επιπλέον πρόκληση της καταναλωτικής βουλιμίας, όπως είναι και ο Παρθενώνας κράχτης για την εισροή τουριστικου συναλλάγματος.

Οι λέξεις δμως αντιστέκονται καρφωμένες στην εμπειρία πού τίς γέννησε: Θεάνθρωπος, λύτρωση, νίκη καταπάνω στο θάνατο. Στεριώνουν το καράβι που περιφέρουν τα παιδιά ψέλνοντας τα κάλαντα και διαπλέοντας τούς αιώνες. Οι λαθρεπιβάτες στο καράβι και στη Γιορτή έρχονται και παρέρχονται. ΟΙ αρμοί του νοήματος αντιστέκονται.

Πως θα προσεγγίσει τούς στέρεους αρμούς του νοήματος (αν ποτέ το θελήσει) το κατεξοχήν θύμα της νεοελληνικής εξαχρείωσης: το σημερινό παιδί, ο έφηβος με τη νωχέλεια αραχτή στην καφετέρια, τη μοναξιά ανατριχιαστική στο ορθάδικο, το κενό των ανέραστων σχέσεων φαρμάκι στα σωθικά του;

Μια μικρή «κατήχηση» για λαθρεπιβάτες στη Γιoρτή, θα μπορούσε ίσως να συνοψισθεί στο συνωμοτικό ψιθύρισμα: Ή όδός για την αλήθεια και τη ζω~, την αλήθεια της ζωής και τη ζωή της αλήθειας, είναι η αμηχανία, όχι η βεβαιότητα. Οι βεβαιότητες μυρίζουν ιδεολόγημα, εγωτική ψυχολογική θωράκιση, άρνηση της διακινδύνευσης, δηλαδή της ενηλικίωσης. Ή ταπεινή αμηχανία είναι παραίτηση από κάθε πλασματική αυτασφάλιση, άρα ετοιμότητα σχέσης, αγαπητικής αυτοπροσφορας.

Η ζωτική και ζωοποιός αμηχανία ξεκινάει με ερωτήματα: Ποιο μυστικό του έρωτα μπορεί να κρύβουν τα Χριστούγεννα, ποια δυνατότητα να αγαπήσω και να αγαπηθώ; Αν το αδύναμο βρέφος στη φάτνη της Βηθλεέμ δεν είναι μια παραμυθένια γραφικότητα, αν είναι ό Θεός πού έγινε άνθρωπος, τότε τι θα πει Θεός και τι θα πει άνθρωπος; Κι αν μόνο τον έρωτα (όποτε και αν μου χαριστεί) αληθινά τον γιορτάζω, πώς θα γίνει να καθαρίσω το σταύλο της Βηθλεέμ από την κόπρο της νοησιαρχικής θρησκειοποίησης και τα γλυκερά ψυχολογήματα, να ψηλαφήσω εκεί εμπειρικά τον Θεό εραστή και όχι χωροφύλακα του ανθρώπου; Μέσα σε τόση σκουριά και τόση αλλοτρίωση, ποια είναι η άσκηση για να ξεχωρίζει το αφτί «ήχο καθαρό εορταζόντων» ;

Υπάρχει ένας τρόπος να απορείς, ενώ εμπιστεύεσαι. 'Όταν οικειωθείς αυτό τον τρόπο (συνήθως μέσα από έσχατο απελπισμό για τίς ψυχολογικές και νοητικές παρηγόριες), τότε τα ερωτήματα της ταπεινης αμηχανίας εχουν απαντηθεί δίχως απάντηση. Τα σημαινόμενα λειτουργουν δίχως σημαίνοντα. Γίνονται απτά στην εγγύτητα της αμεσης σχέσης. 'Εγκαταλείπεσαι στον πόθο κι αυτός σε βεβαιώνει αν ό 'Άλλος ποθεί τον πόθο σου.

Υπάρχει ή νευτώνεια εικόνα και αντίληψη της πραγματικότητας: ό κόσμος ένα μηχανιστικά όργανωμένο σύνολο δεδομένων όντοτήτων. 'Υπάρχει και ή όπτική της σχετικότητας και της κβαντικης θεωρίας του κόσμου: ή πραγματικότητα ένα σύνολο ενεργούμενων σχέσεων. 'Όμως δεν είναι ή φυσική πού θα μάθει στον νέο ανθρωπο σήμερα ότι το υπαρκτό και πραγματικό δεν αντικειμενοποιείται ποτέ με την αισθητή πιστοποίηση και τη μεταγραφή της σε νοητικό ορισμό. Ότι προσεγγίζεται μόνο στην απροσδιοριστία της σχέσης. Αυτή τη μάθηση θα του μεταγγίσει ή ίδια ή περιπέτεια της σχέσης, όταν απελπιστεί με συνέπεια από τις αντικειμενοποιημένες καταναλώσιμες βεβαιότητες.

Ο απελπισμός είναι εύκολος σε πρώτο στάδιο. Άρκεί να σταθείς κάτω από το πλασματικό δέντρο τού δημάρχου και να κοιτάξεις ολόγυρα την πλημμυρίδα της εμπορευματοποιημένης ψευτιάς: Εμπόριο οι γιορτινές ευχές, εμπόριο τα δώρα, τα αισθήματα, η παιδική τρυφεράδα της υπερβόρειας μουσικής, τα διαγγέλματα των αρχόντων, η ηθικολογική φλυαρία ή τα δογματικά αυτονόητα των θρησκευτικών ηγετών. Και η απελπισία γίνεται πανικός στο θέαμα της διαστροφικής αναπηρίας πού «γιορτάζει» τη γέννηση τού «θείου βρέφους» με «ρεβεγιόν» στα σκυλάδικα ή με μόνη τη ζωώδη πολυφαγία.

Το δύσκολο είναι να απελπιστείς με συνέπεια. Ό απελπισμός να συνδέσει εμπειρικά και ψηλαφητά για τον απελπισμένο τη σημασία Θεός με τη σημασία έρωτας.

28.12.1997