Το κουβανέζικο στοίχημα

Αβάνα, Κούβα, του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

« In his heart, wild desires

In his eyes, the foreknowledge of death» 

“Στην καρδιά του, άγριοι πόθοι

Στα μάτια του, το προαίσθημα του θανάτου”

Αυτό τον στίχο του Swinburn διάλεξε ο Pablo (Mιχάλης Ράπτης) για να συνοψίσει την εντύπωση που του άφησε ο Τσε Γκεβάρα, μετά μια ολονύκτια συζήτηση στο Αλγέρι. Εκεί βρέθηκε ο συναρχηγός της κουβανικής επανάστασης σχεδιάζοντας την αφρικανική της συνέχεια, επί τω έργω που ο ίδιος θα προσδιορίσει με το σύνθημά του: ”Ένα, δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ!”.

Η συγκλονιστικότερη φωτογραφία του Κομμαντάντε Τσε δεν είναι, ίσως, αυτή που στοίχειωσε τα εφηβικά όνειρα τόσων πολλών, σε τόσο πολλά μέρη. Αλλά μια λιγότερο γνωστή φωτογραφία, του σκοτωμένου Τσε, που αντίκρισα μια μέρα φυλλομετρώντας μια βιογραφία του. Η φωτογραφία είναι σχεδόν πανομοιότυπη, αντίγραφο θα την έλεγε κανείς, της “Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου” κάποιου από τους μεγάλους της Αναγέννησης, που η μνήμη μου δεν με βοηθάει τώρα να εντοπίσω. Αντιγράφοντας τον ζωγράφο, η ζωή επιβεβαίωσε τη μονιμότητα της ανθρώπινης τραγωδίας.

Εδώ όμως, στο μαργαριτάρι της Καραϊβικής, μοιάζει αδιανόητη οποιαδήποτε σκέψη, ακόμα και η ίδια η ιδέα του θανάτου. Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη του φωτός που καταλαμβάνει τα πάντα, η χαρά της ζωής που αναβλύζει από κάθε γωνιά της Κούβας, του νησιού που ενέπνευσε τόσους πολλούς, ανάμεσά τους τον μεγάλο ποιητή της Ισπανίας Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον Γκράχαμ Γκρην, αλλά και τον Ουίνστον Τσώρτσιλ. 

Μόνο “αρνητικά” μπορεί κανείς να υποπτευθεί την ύπαρξή του: ίσως, στα λευκά ρούχα, που φοράνε όλη τους τη ζωή οι γυναίκες Ιαμπό, ιδιαίτερη ομάδα στο εσωτερικό της Σαντερία. Η Σαντερία είναι μια μπερδεμένη επιμιξία καθολικισμού και αφρικανικής Γιορούμπα, της πίστης που κουβάλησαν και διατήρησαν, στην πορεία μεταλλάσοντάς την, οι σκλάβοι που έφεραν από την Αφρική στην Κούβα οι Ισπανοί, να ανακουφίζει την άθλια ύπαρξή τους, να τους κρατάει λίγο περισσότερο ζωντανούς.

Iσως, υποπτεύεται κανείς τη σκιά του και στο λευκό κτίριο πάνω στο φρούριο της Καμπάνια, που μαγνητίζει το βλέμμα, αινιγματική υπόμνηση σε μια τροπική πανδαισία. Εκεί, στο κάστρο που ελέγχει την είσοδο στο λιμάνι της Αβάνας, είχε το γραφείο του ο ασθματικός γιατρός από την Αργεντινή, ο Τσε, στον λίγο χρόνο που άσκησε κυβερνητικά καθήκοντα στην Κούβα, μετά τη νίκη της επανάστασης.

Η Κούβα ανταπέδωσε με το παραπάνω τη βοήθεια που δέχτηκε από τον “ξένο” για την απελευθέρωσή της από τη δικτατορία του Μπατίστα. Συνδράμει, συχνά χωρίς αντάλλαγμα, δεκάδες φτωχές χώρες του πλανήτη. Εστειλε χίλιoυς γιατρούς και νοσηλευτές στην Αϊτή, μαζί ψυχολόγους και καλλιτέχνες να βοηθήσουν τα παιδιά, μετά τον φοβερό σεισμό. Το αντικομμουνιστικό Πακιστάν είδε κατάπληκτο να καταφθάνουν οι Κουβανοί γιατροί και, γεμάτο ευγνωμοσύνη, άνοιξε πρεσβεία στην Αβάνα. Η Αγκόλα δεν θα υπήρχε ίσως ως κράτος χωρίς την Κούβα, ούτε θα είχε επιβιώσει ενδεχομένως, χωρίς την “τεχνογνωσία” των κουβανικών υπηρεσιών ασφαλείας, από τις καλύτερες στον κόσμο, ο Ούγκο Τσάβες. 

Τα καλά του ΔΝΤ!

Η Κούβα βλέπει σήμερα να ανταμοίβεται η ενεργός διεθνής παρουσία της. Η Αβάνα τείνει να γίνει το άτυπο πολιτικό κέντρο της λατινοαμερικανικής ηπείρου, όπου σημειώνεται μια επιδημία ανόδου στην εξουσία αριστερών κυβερνήσεων. Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών, που την απέβαλε μετά την Επανάσταση, την παρακαλάει τώρα να επιστρέψει, εκείνη όμως βάζει ως όρο συμμετοχής της σε οποιοδήποτε σχέδιο διαμερικανικής συνεργασίας τη μη συμπερίληψη των ΗΠΑ και του Καναδά. “Δεν μπορείς να φαντασθείς το καλό που έκαναν στην Κούβα η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ”, μου λέει, προς κατάπληξή μου, ένας υψηλόβαθμος διπλωμάτης. “Eπέφεραν τέτοιες καταστροφές στην ήπειρο, αφάνισαν σε τέτοιο βαθμό τη μεσαία τάξη, πολιτική βάση της δεξιάς, που οδήγησαν την Αριστερά σε κυριαρχία και έβγαλαν εμάς από την απομόνωση!”.

Το 1967, όταν ο στρατός της υποτελούς Βολιβίας συνέλαβε τον Τσε, η εντολή της εκτέλεσης από την Ουάσιγκτων ήρθε σε 24 ώρες. Ενας βολιβιανός στρατιώτης διατάχτηκε να δολοφονήσει τον αιχμάλωτο, παρουσία των εντεταλμένων πρακτόρων της CIA, σε ένα από τα αναρίθμητα εγκλήματα που οι λαοί της Λατινικής Αμερικής θα αργήσουν πολύ να συγχωρήσουν, αν ποτέ το κάνουν, στις Ηνωμένες Πολιτείες. (Xρειάστηκε να έρθει η κυβέρνηση Μοράλες στην εξουσία, για να εντοπισθεί η σωρός του και να μεταφερθεί πρόπερσι στην Κούβα).

Το άστρο του Τσε κι ο ανελέητος πόλεμος των ΗΠΑ

Eξοντώνοντας τον άνθρωπο που πήρε την Αβάνα από τον Μπατίστα, δηλαδή την αμερικανική Μαφία, οι ΗΠΑ εκδικήθηκαν, στο πρόσωπό του, το νησί των δέκα εκατομμυρίων που τις ταπείνωσε, ογδόντα μόλις χιλιόμετρα από τη Φλόριντα, απαλλασσόμενες συνάμα από έναν επίφοβο εχθρό (*). Δολοφονώντας τον όμως, η Ουάσιγκτον τον αγιοποίησε, προσφέροντας στο κράτος που δημιούργησε η κουβανική επανάσταση μια “ηθική ασπίδα” απαράμιλλης αξίας. Μισό αιώνα αργότερα, στα περισσότερα κουβανέζικα σπίτια, αντικρίζει κανείς τρία “εικονίσματα”: τον Τσε, τον Φιντέλ και την Παρθένο Μαρία!

Παρά τις προτροπές του Ιωάννη-Παύλου του 2ου, που ήξερε όσο κανείς άλλος, εκ πείρας, πως πέφτει και πως δεν πέφτει ο “κομμουνισμός”, παρά την πίεση που ασκεί η αμερικανική πετρελαϊκή βιομηχανία, ορεγόμενη τους θησαυρούς στα ανοιχτά του νησιού, Πρόεδρος μπαίνει, Πρόεδρος βγαίνει, η επιλογή της Αυτοκρατορίας απέναντι στην Κούβα είναι μία και μόνη: πόλεμος μέχρις εσχάτων. Kαι για όποιον Πρόεδρο των ΗΠΑ θα ήθελε να την αλλάξει, η μοίρα της οικογένειας Κέννεντι συνιστά εξόχως διδακτική προειδοποίηση. Από τις 31 Δεκεμβρίου 1958, μέρα που μπήκαν στην Αβάνα ο Guevara και ο Cienfuegos, μέχρι και σήμερα, ο πόλεμος του αμερικανικού Γολιάθ κατά του κουβανικού Δαυίδ συνεχίζεται πολύμορφος, ανελέητος, αδυσώπητος, παρολίγον μάλιστα να προκαλέσει παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο. (Ξέρουμε σήμερα ότι ο δολοφονηθείς Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζων Κέννεντι είχε ξεκινήσει διάλογο με τον Κάστρο, χρησιμοποιώντας τον διευθυντή του γαλλικού Nouvel Observateur, Ζαν Ντανιέλ. Από την ανάγνωση εξάλλου των πρακτικών των συσκέψεων στον Λευκό Οίκο, κατά την κρίση των πυραύλων, καθίσταται σαφές ότι ο παγκόσμιος πυρηνικός πόλεμος δεν θα είχε αποφευχθεί, αν δεν ήταν παρόντες ο Τζων και ο επίσης δολοφονηθείς στη συνέχεια αδελφός του Ρόμπερτ).

Περιέλαβε μια στρατιωτική εισβολή, εκατοντάδες, κατά τους Κουβανούς, συνωμοσίες δολοφονίας του Κάστρο, πράξεις σαμποτάζ και τρομοκρατίας, μια παγκόσμια προπαγανδιστική και διπλωματική καμπάνια κατά της Αβάνας και έναν οικονομικό αποκλεισμό, που διατάραξε σοβαρά τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις του νησιού, αποκλείοντάς το πλήρως από τις διεθνείς χρηματαγορές και επιβαρύνοντας την οικονομία του με το ποσό των 700 δις δολλαρίων, κατά μία μελέτη, το ισοδύναμο δηλαδή επτά ετών ανάπτυξης.

Το 1992, όταν η Κούβα δέχτηκε το ισχυρότερο πλήγμα της ιστορίας της, με την ξαφνική κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Ουάσιγκτον σκλήρυνε ακόμα περισσότερο τη στάση της με την Toricelli Act, απαγορεύοντας στις θυγατρικές των αμερικανικών εταιρειών να συναλλάσσονται και τον ελλιμενισμό επί εξάμηνο σε βορειοαμερικανικά λιμάνια πλοίων που είχαν προσεγγίσει κουβανέζικα. Τα μέτρα έπληξαν κυρίως τις εισαγωγές τροφίμων, φαρμάκων και ιατρικού εξοπλισμού, που είχε δραματικά ανάγκη το νησί, προκαλώντας σημαντικά προβλήματα και θανάτους, κατά την American Association for World Health. 

Ποντάρουν στην πτώση

“Eίναι η πρώτη φορά που έρχεστε στην Κούβα;”, με ρωτάει ο συνομιλητής μου, δυτικός διπλωμάτης διαπιστευμένος στην Αβάνα. Καθόμαστε στο μπαρ “Μποντεγκίτα ντελ Μέντιο” και πίνω ένα Μορίτο εις μνήμην του Χεμινγουαίη, που έγραψε εδώ τον “Γέρο και τη Θάλασσα” και τα “Νησιά του Ρεύματος” και υποστήριξε την επανάσταση του Κάστρο. Από αυτό το μπαρ που καθόμαστε άρχιζε, με ένα (ή περισσότερα!) Μορίτος, τη διονυσιακή του τελετουργία, που κατέληγε συνήθως με ένα “Νταϊκίρ” στο «Φλορί Ντιτά”. ‘Η το ανάποδο. Του κρατούσαν καλού κακού και το δωμάτιο 511, στο ξενοδοχείο Ανμπός Μόντος, για την όχι απίθανη περίπτωση που τα πόδια του δεν τον βαστούσαν να γυρίσει στο χωριό του. Σε αυτό το δωμάτιο άρχισε να γράφει το “Για ποιόν χτυπάει η καμπάνα”. Σκέφτομαι ότι αν ζούσε, θα ξανάγραφε ίσως την αθάνατη προειδοποιητική κραυγή του, για την απειλή όμως, όχι του ναζιστικού, αλλά του χρηματοπιστωτικού ολοκληρωτισμού. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της τραγωδίας όχι του ισπανικού, αλλά του ελληνικού λαού.

“Ναι”, απαντάω στον συνομιλητή μου, “πρώτη φορά”. Κι αυτός, παίρνοντας αφορμή από την απάντηση, κουνάει επιδοκιμαστικά το κεφάλι. “Kαλά κάνατε και ήρθατε, προλάβατε! Εδώ ζούμε τέλος εποχής”. Διερωτώμαι αν έχει άραγε δίκηο αυτός, ή ο Fernando Heredia, η δήλωση του οποίου λες και θέλει να τον αντικρούσει από το φύλλο της Granma, που κατά σύμπτωση βρίσκεται στο τραπέζι μας:

“Νοιώθω πάνω από όλα θαυμασμό. Ο λαός αυτού του νησιού έκανε τόσο πολλές φορές το αδύνατο. Θυσιάστηκε μαζικά για την ελευθερία, δημιούργησε ένα έθνος από τα πιο διάσπαρτα στοιχεία, πραγματοποίησε μια βαθιά και φιλόδοξη απελευθερωτική επανάσταση. Κι εκεί που νομίζεις ότι είναι έτοιμοι να σταματήσουν και να τα παρατήσουν, είναι ικανοί να εκπλήξουν όλο τον κόσμο, συνεχίζοντας τον αγώνα.” 

“CUBA POSTCASTRO”, “η Κούβα μετά τον Κάστρο” γράφει το πόστερ, που μου χαρίζει ο δημιουργός του, ο σκιτσογράφος Aρες. Σχεδίασε μια θάλασσα από μικρούς νέους Κάστρο, για να απαντήσει στα δυτικά μέσα που προβλέπουν, εδώ και δεκαετίες, την επικείμενη κατάρρευση της “κομμουνιστικής δικτατορίας” της Κούβας (ή, στην καλύτερη περίπτωση, του “αναχρονισμού”, που συνιστά κατ’ αυτά το κουβανικό καθεστώς).

Δεν είμαι προφήτης για να ξέρω τι θα γίνει, ούτε διαθέτω την επίγνωση της κουβανικής κατάστασης που θα χρειαζόταν κάποιος για να διακινδυνεύσει στα σοβαρά τέτοιες προβλέψεις. Ακούω τουλάχιστον είκοσι χρόνια την διαρκή επανάληψη των προφητειών για την επικείμενη πτώση του κουβανικού καθεστώτος, που μου φαίνονται μάλλον ευσεβής πόθος επαναλαμβανόμενος ως προπαγανδιστικό όπλο. Φυσικά όμως, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αγνοήσει κανείς τις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κούβα, αποτέλεσμα των έντονων κοινωνικών διαφοροποιήσεων που προκάλεσε το άνοιγμα στο εξωτερικό, ιδίως ο τουρισμός, και των εντάσεων που προκαλεί μια διεθνής κρίση που ήδη είχε ως αποτέλεσμα την πτώση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ από 8 σε 2%. Ούτε την ενδεχόμενη αστάθεια που μπορεί να προκύψει από μια μελλοντική αποχώρηση των Κάστρο. Η τύχη της Κούβας θα εξαρτηθεί από τον τρόπο που η ηγεσία της θα αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και το διεθνές περιβάλλον.

Οι προκλήσεις για την Αβάνα

Γενικά μιλώντας, ένα καθεστώς τέτοιου τύπου σε μια χώρα του τρίτου κόσμου υπόκειται στη διαρκή πίεση τής δομικά, ποιοτικά ανώτερης παραγωγικότητας των ισχυρότερων καπιταλιστικών χωρών και του δυτικού παραδείγματος που τη συνοδεύει, έστω και αν, αυτή την εποχή, οι ιθύνοντες Ευρώπης και ΗΠΑ πασχίζουν νυχθημερόν να γεφυρώσουν προς τα κάτω το χάσμα με τον Τρίτο Κόσμο. Αντιμετωπίζει επίσης όλα τα προβλήματα που απορρέουν από την ύπαρξη ενός συγκεντρωτικού μηχανισμού εξουσίας, που μοιάζει μεν βραχυχρόνια αποτελεσματικός, τείνει όμως μακροχρόνια να αντανακλά στο εσωτερικό του τις αντιθέσεις που αντιμετωπίζει εξωτερικά, όπως έδειξε το παράδειγμα της σοβιετικής κατάρρευσης. Αν και πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι το Κουβανικό ΚΚ διατηρεί πολύ πιο ζωντανούς δεσμούς με τον λαό, από τις μετασταλινικές δικτατορίες της Αν. Ευρώπης. Όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι το 68% των προτάσεων της ηγεσίας άλλαξε στη διάρκεια του προσυνεδριακού διαλόγου και του πρόσφατου Συνεδρίου του ΚΚ. ‘Η οι έντονες αντιδράσεις που προκλήθηκαν στο εσωτερικό του από την πρόσκληση στον Πάπα να επισκεφθεί το νησί.

Κουβανικά “θαύματα”

Στην πραγματικότητα θα ήταν πιο χρήσιμο στους δυτικούς αναλυτές αν προσπαθούσαν, αντί να προφητεύουν το επικείμενο τέλος, να ερμηνεύσουν μάλλον πως επεβίωσε μέχρι τώρα αυτό το καθεστώς, υποκείμενο σε τέτοιο πόλεμο εναντίον του και με τόσες δυσκολίες. Αυτό είναι το πραγματικό “παράδοξο”, το κουβανικό “θαύμα” και κάτι ασφαλώς δείχνει! Η μεγάλη δοκιμασία ήρθε το 1992, με την πτώση της ΕΣΣΔ, την κατάρρευση του κουβανικού εξωτερικού εμπορίου και των απώλεια σχεδόν του 40% του ΑΕΠ! Για να πάρετε μια ιδέα του τι σημαίνει αυτό, φανταστείτε μια χώρα των τροπικών, όπου κόβεται το ηλεκτρικό ρεύμα μέχρι και 20 ώρες την ημέρα, δηλαδή δεν μπορούν να λειτουργήσουν ούτε τα ψυγεία. Κι όμως η Κούβα επεβίωσε, προσφεύγοντας εξ ανάγκης στις στρατιωτικές μεθόδους μιας οικονομίας πολέμου, έκτακτης ανάγκης.

Πλήρη προφητειών για το τέλος, περιγραφών για την έκρηξη της πορνείας γύρω από τα τουριστικά κέντρα, έτοιμα να εντοπίσουν οποιαδήποτε αδυναμία, τα δυτικά μέσα όχι δεν ερμηνεύουν, ούτε καν αναφέρουν εξάλλου κανένα από τα εκπληκτικά επιτεύγματα της Κούβας στους τομείς της ιατρικής, των κοινωνικών παροχών, της εκπαίδευσης, της οικολογίας, που θα τα ζήλευαν πολλές χώρες όχι του τρίτου, αλλά και του πρώτου κόσμου. Κάτι σημαίνει για μια χώρα του τρίτου κόσμου να έχει 70.000 γιατρούς, όταν ολόκληρη η αφρικανική ήπειρος διαθέτει 50.000! Κάτι σημαίνει ο ίδιος κυκλώνας να σκοτώνει 1500 ανθρώπους στην Αϊτή, 500 στις ΗΠΑ και κανέναν στην Κούβα. ‘H το ότι το World Wildlife Foundation τη χαρακτηρίζει, χρησιμοποιώντας ένα σύνθετο δείκτη βιωσιμότητας, που συνδυάζει προσδόκιμο ζωής, αλφαβητισμό, ΑΕΠ και οικολογικό αποτύπωμα (έκταση απαραίτητη για την κάλυψη των διατροφικών και ενεργειακών αναγκών ενός ατόμου), ως τη μόνη χώρα βιώσιμης ανάπτυξης στον πλανήτη!

Δεν πρόκειται ασφαλώς για παράδεισο επί της γης, δεν πρόκειται όμως και για την κομμουνιστική τυραννία που περιγράφουν, σκέφτομαι, καθώς το μάτι μου αναζητεί τα διακριτικά ίχνη του αρχαιότερου επαγγέλματος και αντικρίζει τη θάλασσα, από τον κήπο του επιβλητικού Οτέλ Νασιονάλ, αναπολώντας την εποχή που καθόταν εδώ ο Λάκι Λουτσιάνο. Η Ουάσιγκτον μαλάκωσε τη στάση της απέναντι στη Μαφία, σε αντάλλαγμα της βοήθειας που της έδωσε απέναντι στον ιταλικό κομμουνισμό. ‘Eτσι το 1946, ο Μέγιερ Λένσκι, ο Πολωνοεβραίος “ταμίας” της, οργάνωσε εδώ το μεγαλύτερο συνέδριο της ιστορίας της, αυτό που σφράγισε τη στροφή στα ναρκωτικά. Την κάλυψη προσέφερε ένα κοντσέρτο, που ήρθε να δώσει ο Φρανκ Σινάτρα, συνοδευόμενος από την ¨Αβα Γκάρντνερ. 

(*) Aδιευκρίνιστος ιστορικά παραμένει αντίθετα ο ενδεχόμενος σοβιετικός ρόλος στην κατάληξη της βολιβιανής περιπέτειας του Τσε. Πριν από χρόνια, στη Μόσχα, ρίχνοντας “άδεια για να πιάσω γεμάτα”, είπα στον απόστρατο ήδη τότε στρατηγό της ΚΑ ΓΚΕ ΜΠΕ, Νικολάι Λεόνωφ, τον πρώτο σοβιετικό που πήρε επαφή με τον Τσε και φίλο του Φιντέλ: “Δεν φερθήκατε καλά στον Τσε Γκεβάρα”. Δεν μου απάντησε, είδα όμως την ανεπαίσθητη σκιά που πέρασε, για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, από το βλέμμα του.

Konstantakopoulos.blogspot.com

Κόσμος του Επενδυτή, 23/7/2011

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/08/blog-post_4242.html