Αρχικά και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα η Ηλεία αποτελούσε το Βιλαέτι (επαρχία) της Γαστούνης στη συνέχεια όμως αποσχίστηκε ο Πύργος με 9 χωριά και δημιουργήθηκε έτσι και το Βιλαέτι του Πύργου.
Πριν την επανάσταση του 1821, ο συνολικός πληθυσμός του Βιλαετιού της Γαστούνης, το οποίο ήταν από τα μεγαλύτερα σ΄ όλον το Μοριά, ανερχόταν σε 25000 χριστιανούς και 4000 Οθωμανούς.
Το Βιλαέτι της Γαστούνης ήταν χωρισμένο σε 168 χωριά - τσιφλέκια, τα οποία έπαιρναν τα ονόματά τους από το όνομα του Τούρκου αγά. Μερικά από αυτά ήταν: Σουλεϊμαναγα (Μυρσίνη), Μουσουλούμπεϊ (Λευκοχώρι), Δελήμπαλα (Εφύρα) κ.α.
Η περιφέρεια του Πύργου αποτέλεσε από το 1790 ξεχωριστό Βιλαέτι. Το Βιλαέτι του Πύργου λόγω των ειδικών προνομίων που του είχαν παραχωρηθεί από το Σουλτάνο (μη καταβολή φόρων), αναπτύχθηκε ραγδαία τα τελευταία χρόνια πριν την επανάσταση, ενώ ο πληθυσμός του (7000 κάτοικοι) ήταν αμιγώς ελληνικός και σε καλύτερη οικονομική και κοινωνική κατάσταση από τον πληθυσμό της Γαστούνης.
Στην περιοχή Λάλα του οροπεδίου του όρους της Φολόης της Πελοποννήσου είχαν εγκατασταθεί οι Τουρκαλβανοί, που είχαν πάρει το όνομα του αρχηγού τους Λέλες και ονομάστηκαν Λαλαίοι, ο δε τόπος Λάλα.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Στο Μοναστηράκι ονομαστός ήταν και ο Πύργος του φίλου του Κολοκοτρώνη Αλή Φαρμάκη
Αυτοί οι Λαλαίοι προέρχονταν από Αλβανούς που εξισλαμίστηκαν στα 1715, όταν συμπληρώθηκε η κατάκτηση της χώρας από τους Τούρκους. Οι Χοττομαναίοι, άρχοντες της Γαστούνης, τους χρησιμοποίησαν για να επιβάλλουν την εξουσία τους στην περιοχή της Ηλείας. Έτσι οι Λαλαίοι άρχισαν να αποκτούν δύναμη και όταν παρουσιάστηκαν στα βουνά οι κλέφτες, αυτοί έπαιξαν το ρόλο του χωροφύλακα. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκτήσουν τρομερή δύναμη, την οποία μετέτρεψαν σε τυραννία και καταδυνάστευαν όλη την Ηλεία. Λεηλατούσαν με αρπαγές και βιαιότητες όλη την γύρω περιοχή.
ΛΟΙΠΟΙ ΑΛΒΑΝΟΙ
Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως τ.Γ. Φιλήμων Ιωάννης,σελ.55
Ολυμπία(Φανάρι)
«Η μεσόγειος επαρχία της Ολυμπίας, περίφημος εν τη αρχαιότητι δια τους Ολυμπιακούς αγώνας, διετέλει εν τη αύτη της Λακεδαίμονος καταστάσει, και έτι χείρονι βεβαίως διοτι εστερείτο στρατιωτικών εξ επαγγέλματος, και ηνόχλει αυτήν ουκ ολίγον το μίασμα της εν μέρει ενεργούμενης μικτογαμίας. Οι σκληροί Τούρκοι ταύτης κατοικούντες εν τω Φαναρίω,Ζάχα* και Μούνδριζα**, παρεβάλλοντο επι τη πολεμική γεναιοτήτι και ορμή μετά των Βαρδουνιωτών και Λαλαίων, των μεν πρώτων ολιγώτερα όπλα όντες, των δε δευτέρων ισάριθμα ως έγγιστα. Διέφερον δε των Φαναριτών Τούρκων οι Ζαχιώται και Μουνδριζάνοι , ή Μουρτατοχωρίται, διότι εσχηματίζοντο όλως υπο γεωργών αλβανικής καταγωγής, και μισθωτών, κοινώς τουρκοκοπέλων, αλλαξοπιστησάντων ένεκα της αφορήτου τυραννίας. Αλλά εκ τούτων οι Ζαχιώται ήσαν μάλλον Τούρκοι(μουσουλμάνοι), διότι προ τριάκοντα χρόνων μετέβησαν εις τον μωχαμεθανισμόν, οι δε Μουνδριζάνοι ως προ ολιγωτέρων τουρκίσαντες χρόνων, μόνον έφερον το όνομμα Τούρκοι, μη γνωρίζοντες, τίνα ελάτρευον πίστιν, και ούδε τσαμίον ή ιμάμην έχοντες.»
*Καλλιθέα Ηλείας
**Γρύλλος Ηλείας.
Για το Σουλιμά, υπάρχει αναφορά από έναν Άγγλο περιηγητή τον Bernard Randolph ο οποίος ταξίδεψε απο το 1671 ως το 1679 στον Μωριά και έγραψε το
"The Represent state of the Morea, called anciently Peloponnesus.Which hath been near two hundred years under the dominion of the Turks...,1686"
Στην σελίδα 12 γράφει………
"Η επαρχίας της Αρκαδιάς(Κυπαρισσία) είναι τριγυρισμένη απο βουνά τα περισσότερα καλυπτώμενα απο δάση. Κάθε χρόνο καίνε τα χορτάρια για να καθαρίσουν το έδαφος απο το Φθινόπωρο, μετά από αυτό έχουν πολύ καλά βοσκοτόπια. Υπήρχαν πολλά χωριά, μερικά ήσαντε πόλεις, αλλά τώρα οι Αρβανίτες(Albaneses) ,(οι οποίοι είναι οι βοσκοί και τρεις φορές ο αριθμός των Τούρκων που ζούν σ'αυτήν την περιοχή) ζούν σε σκηνές(tents), μετακινώντας αυτές και τα κοπάδια τους ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Το καλοκαίρι είναι πάνω στα βουνά, και το χειμώνα στα δάση κοντά στη θάλασσα, μεταφέροντας μαζί τους και τις σκηνές. Αυτοί οι Αρβανίτες έχουν ένα μεγάλο(great) χωριό αποκαλούμενο Σουλιμά(Syleman), και τα βουνά έχουν το ίδιο όνομα. Αυτοί οι Αρβανίτες έμειναν στα βουνά και συχνά εξεργέθηκαν και έκαναν πολλές ζημιές(mischif) με ληστεία.Ήσαντε τόσο ισχυροί ώστε το 1679 ο πασάς πήγε εκεί να τους καταστείλει δίνωντάς τους αμνηστία.". και στη σελ.17
"Οι Αρβανίτες(Albaneses) ακολουθούν την Ορδόδοξη Εκκλησία. Γενικά δεν μένουν σε πόλεις(towns), έχουν όμως μερικά μεγάλα χωριά, ένα απο τα οποία είναι πολύ μεγάλο και το λένε Σουλιμά(Syleman). Βρίσκεται στα βουνά κοντά στην πόλη της Αρκαδιάς(Κυπαρισσία),όπου τα βουνά έχουν το ίδιο όνομα. Ζούν σε σκηνές(tents), και το μεγαλύτερο μέρος είναι βοσκοί."
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Πλαπούτας Δημήτριος ή Κολιόπουλος (1786-1864), ελαιογραφία, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΑΙΟΙ
Οι Κολοκοτρωναίοι γίνονται αδελφοποιητοί με τους Λαλιώτες, παρά την φιλία τους αυτή οι Λαλιώτες σφάζουν τον Μπότσικα Κολοκοτρώνη όταν 3.000 Λαλιώτες τουρκαλβανοί και 5.000 τούρκοι το 1740 χτυπιούνται με τους αρματολούς της Πελοποννήσου. Η σύγκρουση είναι θρησκευτική ανεξάρτητα φυλετικής καταγωγής, Χριστιανοί κατά Μωαμεθανών.
Ο Θ Κολοκοτρώνης ήταν πολύ καλός φίλος με τον Αλή Φαρμάκη και οι δύο ήταν φωτεινά μυαλά πολύ μπροστά από την εποχή τους. Βέβαια παρά την φιλία του με τον Αλή Φαρμάκη αδυνατεί να σώσει τον παππού του Θ Κολοκοτρώνη που είχε ζητήσει την προστασία του, που οι αφηνιασμένοι τουρκαλβανοί τον διαμελίζουν στην κυριολεξία στην Μεσσηνία.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον ως στοιχείο της σχέσης των Κλεφτών (και ειδικότερα των Κολοκοτρωναίων) με τους Λαλαίους, είναι ωστόσο μία επιστολή του ζαπίτη (αστυνόμου) Πύργου, Αζήζ Αγά, προς τον Θ. Κολοκοτρώνη του 1815, όταν ο Γέρος βρισκόταν εξόριστος στην Ζάκυνθο. Η επιστολή αυτή υπάρχει στα , (Πρακτικά του Α' Συνεδρίου Αρκαδικών Σπουδών), ο εισηγητής της στο Συνέδριο, Κώστας Τριανταφύλλου, σχολιάζει σχετικά:
"Το ερχόμενον εις φως γράμμα, είναι του Τούρκου Αζίζ αγά, ο οποίος φέρεται ότι εχρημάτισε και διοικητής Πύργου Ηλείας ως και ο αδελφός του Σεΐν Αγάς. Κατήγοντο ούτοι από το Λάλα, το γνωστόν τουρκαλβανικόν χωρίον της έσω Ηλείας και ήσαν τέκνα Ελληνίδος μητρός Ζωήν ονόματι. (…) Εις το ανακοινούμενον έγγραφον υπογράφεται «Ζαπίτης Πύργου», ήτοι αστυνόμος αυτού και Λελές ως καταγόμενος εκ του Λάλα".
Η επιστολή αφορά την έμμεση ληστεία ενός χότζα, (του Μουσταφά από το Δέλβινο της Βορείου Ηπείρου) από έναν Έλληνα, ονόματι Σπύρο Βασιλόπουλο, ο οποίος απαίτησε από τον μουσουλμάνο ιερωμένο να του δώσει 8 τάλιρα για μία φυσιγγιοθήκη, την οποίαν δήθεν του είχε δώσει στο παρελθόν, χωρίς να λάβει το τίμημα - τουλάχιστον αυτή ήταν η οπτική του Αζήζ Αγά. Το περιστατικό είχε λάβει χώρα στη Ζάκυνθο, όπου βρισκόταν την εποχή εκείνη ο Κολοκοτρώνης, υπηρετώντας στον αγγλικό στρατό. Ο τούρκος αστυνομικός, ζητά από τον Γέρο, να «καθαρίσει» την υπόθεση. Να η επιστολή:
«Επιπόθητέ μου και ακριβέ μου φίλε καπετάν Θεοδωράκη, ακριβώς και φιλικώς χαιρετώ, ερωτώ δια την υγείαν σου (…) Μάθε και δια μέρος μου χάριτι Θεού καλώς υγιαίνω δια το παρόν. Προς τούτοις σου φανερών ο επιφέρων το παρόν μας ο χόντζας του Μουσταφά πασανδελβινά, τον οποίον χόντζα τον αδίκησε κάποιος Σπύρος Βασιλόπουλος, λέγοντας ότι του είχε δοσμένο ένα φουσεκλίκι και τον έπιασε αυτού – εις Ζάκυνθο και του πήρε τάλλαρα οχτώ. Λοιπόν ήρθε εδώ ο χόντζας προς εμέν και εκράξαμε τον τελάλη, όπου ο ρηθέν Σπύρος του είχε το φουσεκλίκι, δια ναν το πουλήση και μας είπεν ο τελάλης οπώς το έδωσε πίσω του Σπύρου Βασιλοπούλου και το μαρτυρούν και άλλοι (…) Εξέτασα και ηύρα την πάσα αλήθεια και περί τούτου ηγαπητέ μου δώσε την είδησιν εις το Κουβέρνο οπού ως σου γράφω είναι η αλήθεια και τον αδίκησε αδίκως τον πτωχό χόντζα και να του δοθούν τα οχτώ τάλλαρα οπίσω, ότι ο χόντζας είναι και τημημένος άνθρωπος και δια ποιάν αιτία να του κάμη αυτό το ρεζαλέτι, οπού είναι μπιτούν ειδικός μας την σήμερον.
Γράψε μου αγιώς να μαθαίνω δια την καλήν σου υγείαν, προς χαρά μου
Φίλος σας Αζίζ αγάς Λελές, ζαπίτης Πύργου
1815 Οκτωβρίου 20 Πύργος.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Ο θρυλικός "Γέρος του Μοριά" σε μια προσωπογραφία της εποχής.
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΑΛΑΙΟΥΣ
Ένα δημοτικό τραγούδι της εποχής λέει
- Πού πας Θανάση δε μου λες, μ' αυτόν τον Τουρκαράπη;
-"Πάω να ιδώ τη μάνα μου, τι επόνεσα για δαύτη.
Παράγγειλε και ο μπάρμπας μου, ο Κόλιας ο Πλαπούτας,
ότι έχει λόγο να μου ειπή, θέλει να μ' ανταμώση".
- Θανάση, μη μπιστεύεσαι το μπάρμπα σου τον Κόλια.
Θανάση, θα σε πιάσουνε ευτούνοι Παλουμπαίοι.
- Τι 'ναι που μου λες, ρε Μπάσδελη, και τι μου κουβεντιάζεις;
Ο Θανασιάς δεν πιάνεται, στα χέρια δεν κρατιέται.
Για την αντιπαλότητα του Κόλια με τους Λαλαίους, σώζονται και άλλα τραγούδια, όπως το ακόλουθο:
Ωρέ, πιάνουν και γράφουν, πιάνουν και γράφουν γράμματα
Οι Τούρκοι οι- μωρέ, οι Λαλαίοι σε σένα Κόλια, σε σένα Κόλια, στρατηγέ
Ωρέ, σε σένα Κόλια, σε σένα Κόλια, στρατηγέ
Ζαμπίτη της- μωρέ, της Λιοδώρας, Κόλια μου, 'τί, Κόλια μου, 'τί ζουρλάθηκες
Ωρέ, Κόλια μου, 'τί, Κόλια μου, 'τί ζουρλάθηκες
Εσύ και τα- μωρέ, τα παιδιά σου; Του Μπαστηρά, του Μπαστηρά δεν παίρνεται
Του Μπαστηρά δεν παίρνεται, του Λάλα δεν πατιέται
Να και κάποιοι στίχοι μιλάνε για την κάθοδο του Βελή προς τα κάτω, αφού ο Μοριάς έγινε ουσιαστικό τμήμα της δεσποτείας του Αλή. Από την "αληπασαλιάδα" του Τουρκαλβανού Χατζησεκρέτη,τσογλάνι του Αλή πασά.
Σάθας Ιστορικαί διατριβαί σελ.285/289
«Θελά τσακίση κόκκαλα και πλάταις θελά βγάλη
Καινούρια στράτα’ς τα Μωριά Βελήπασάς θα βάλη
Γιατί είναι χοντροκέφαλοι οι δόλιοι οι Μωραίτες
Και δεν τους γράφουν τίποτες αυτοί τους Αρβανίταις.
Και μπουγιουρντι θαρρεύουνε ποτέ να μη δουλέψη,
Και μπουμπασίρη πουθενά βεζίρης να μη πέψη.
Δεν ξεύρουνε,ότι θα πάη τα’Αληπασα το ντίβι,
….».….
….
….
«Κάμποσοι ασίδες , μου είπανε,που βρίσκονται σ’την Λάλα
Που κάνουν άπρεπαις δουλειαίς και πράγματα μεγάλα.
Και ς’τα Μπαρδούνια διάλεξε καμπόσους εσκιάδες,
Που κάνουν άπρεπα πολλά και γδέρνουν τους ραγιάδες.»
Ένα ακόμα τραγούδι για τους Λαλαίους είναι και το παρακάτω:
-Κλαίει μια λαλιώτισα και μια λαλιωτοπούλα.
Παίρνουν τα χέρια σταυρωτά και την καρδιά κρατώντας,
Κινάν και παν στον κεχαγιά και στον βειζουλάγα.
Την Κυριακή να φύγουμε, στου Λάλα μην σταθούμε,
γιατί έφτασε η κλεφτουριά, ο Κόλιας ο Πλαπούτας.
-Ο βειζουλάγας κάθονταν στον πύργο του στο Λάλα.
Βάνει το κυάλι και κοιτάει, στου Μπέτσι αγναντεύει.
Βλέπει χορούς χορεύουνε, ακούει τραγούδια λένε.
Χορεύουν τα Κολιόπουλα,ο Γιώργης ο Πλαπούτας,
Με τα κουμπούρια διπλαριά, με το σπαθί στο χέρι.
Και μες τη μέση του χορού, χορεύει ο γέρο Κόλλιας,
Με τη σερβάτα στο λαιμό, με το σπαθί στο χέρι,
Και με το χέρι ανέμιζε την άσπρη φουστανέλα,
Την άσπρη σαν τα γάλατα, την κάτασπρη σα χιόνια.
Και τούρθε σαν παράπονο και κάθεται και κλαίει.
Στο σείσμα και στο λύγισμα κανένας δεν τον φτάνει,
Και οι κυράδες του λεγαν, χανούμισσες του λένε:
-μην κλαις βειζουλάκο μου μη μου παραπονιέσαι.
Ταχειά θαρθεί ο βεζύρης μας με δώδεκα χιλιάδες
Να ιδούνε τα Κολιόπουλα πως κάνουν πανηγύρια.
Κι ακόμα ο λόγος έστεκε κι ακόμα ο λόγος στέκει
Κι ο γέρο Κόλιας έρχεται το Λάλα για να πάρει.
Πιάνουν και γράφουν γράμματα οι Τούρκοι κι οι Λαλαίοι
Και γράφουν του καπόμπαση, του Κόλια του Πλαπούτα.
-σε σε, Κόλια, καπόμπαση και κλεφτοκαπετάνιε.
Κόλια, γιατί εζουρλάθηκες, και συ και τα παιδιά σου,
Και μας γυρεύεις πόλεμο και θέλεις να μας κάψεις;
Αν θέλεις γρόσια, πάρε μας, φλωριά, μην τα λυπάσαι.
Αν θέλεις και το Μπέλεσι, τσιφλίκι να το κάμεις.
-Εγώ δεν είμαι για φλωριά, δεν είμαι για τα γρόσια,
Εγώ είμαι ο Κόλιας ο ζορμπάς, ο Κόλιας ο Πλαπούτας
Κι έχω χαρά τον πόλεμο, το χάρο σύντροφό μου
Και πανηγύρι σαν τραγιά να σφάζω τους αγάδες.
-Τι το ζακόνι πώχετε εσείς οι μωραίτες,
Που το χειμώνα Αρματωλοί, το καλοκαίρι Κλέφτες,
Άνοιξη και χινόπωρο με τα’άρματα στα χέρια,
Και πολεμάτε την τουρκιά, σκοτώνετε αγάδες;
Πιάνουν και γράφουν μια γραφή τη στέλνουν του Πλαπούτα.
-Κόλια , για κάτσε φρόνιμα και μην παραχορεύεις
Και μη γυρεύεις πόλεμο για να μας πολεμήσεις,
Γιατί πασάδες θε ναρθούν, Κόλια, να σε χαλάσουν.
-Εγώ πασά δε σκιάζουμαι, βεζύρη δε φοβάμαι,
Γιατί ταχει απ’τη Ζάκυνθο θαρθεί ο Κολοκοτρώνης.
Τότε θα ιδήτε βρε σκυλιά, και σεις παλιομουρτάτες,
Θα ιδήτε πως το παίζουνε το γιαταγάνι οι κλέφτες.
Θα ιδήτε πως σας κάνουμε εμείς οι Παλουμπαίοι.
Θα ιδητε τις Λαλιώτισες, τις αρχοντοκυράδες,
Οπού φοράν χρυσά σκουτιά και κόκκινα σαλβάρια.
Θα ιδήτε τις χανούμισσες μ’ούλους τους φερετζέδες,
Οπού δεν καταδέχουνται τη γη να την πατήσουν,
Θα ιδείς να καταντήσουνε βαρελοκουβαρίστρες,
Να κουβαλάν κρύο νερό να πίνει ο γέρο Κόλιας
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Αρβανίτες του Μωριά.
Υπάρχει και αρβανίτικο τραγούδι για τον Αλή Φαρμάκη και τον Κολοκοτρώνη:
Γκιθ μπότα κε τα θον
ουν σε γιαπ Κολοκοτρών
Γιαμ Αλή Φαρμάκη,ου
κι εσπιε γκιάκν(ε) γκερ(ν)τε γλιου
δηλαδή:
Όλος ο κόσμος να το ειπή
εγώ δεν δίνω τον Κολοκοτρώνη
είμαι ο Αλή Φαρμακης, εγώ
όπου' πάγω, το αίμα ως το γόνα.
Καί ένα ολυμπίτικο:
Του Λεωνίδα το σπαθί
Κολοκοτρώνης το φορεί
Τούρκος σαν τον διη, λιγώνει
Και το αίμα του παγώνει,
Πολεμούν 'ς τα Δολιανά,
Κλαίν'οι καδέναις τα παιδιά,
Πολεμούνε 'ς το Βαλτέτσι,
Πέφτουν οι Τούρκοι σαν λελέκοι,
Πολεμούνε και 'ς του Λάλα
Τούρκοι λέγαν Αλά(χ) Αλά(χ)
Και άλλη παραλλαγή:, στιχουργός μάλλον ο Τσοπανάκος, ο στιχοπλόκος-σατυρικός του Αγώνα.
"Του Λεωνίδα το σπαθί
Κολοκοτρώνης το φορεί,
Τούρκος αν το ιδή λαβώνει
Και το αίμα του παγώνει.
Όσοι Τούρκοι το είδανε
Στα μαύρα εντυθήκανε
"Τούρκοι δοστε τάρματά σας
Να γλυτώστε τα παιδιά σας.
-Τάρματα δεν τα δίνουμε,
Το αίμα σας το χύνουμε.
-Θα τα δόστε, θα τα δόστε,
Π'το σπαθί'μ'δε θα γλυτώστε"
Πόλεμος μεσ'ς'το Βαλτέτσι,
Πέφτουν οι Τούρκοι σα λελέτσοι,
Πόλεμος μεσ'ς'τα ταμπούρια,
Πέφτουν οι Τούρκοι σα γαιδούρια,
Πόλεμος μεσ'ς το Λεβίδι,
Πέφτουν Τούρκοι χάμου χίλιοι,
Πόλεμος 'ς τα Δολιανά,
Σκούζουν μάναιςγια παιδιά,
ο Καπετάν Νικηταράς,
Πολεμάει σαν πουτσαράς.
Μεσ'ς τους κάμπους πάει κοιμάται,
Και κανέναν δεν φοβάται.
Ο καπετάν Δαγρές Δαγρές
Μεσ'ς τον πόλεμο χαραίς
Και ο καπετάν Γιατράκος
Καθ'ημέρα κάνει τράκους,
Κολοκοτρώνης μίλησε και λέει του Γιατράκου,
"Ρεσάλτα να των κάνουμε, γιατ' έπιασ' ο χειμώνας"
ΑΛΗ ΦΑΡΜΑΚΗΣ
Υπάρχει ένα χωριό στη Γορτυνία που ονομάζεται ΒΕΛΙΜΑΧΙ, Το χωριό πήρε το όνομά του επειδή, όπως πιστεύεται, εκεί κοντά πραγματοποιήθηκε στα 1807 μάχη μεταξύ Βελή (Βελή - μάχη) της Τρίπολης, γιου του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, και στρατιωτών του Αλή Φαρμάκη, με τον οποίο είχε συμμαχήσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και τα παλικάρια του.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Αρβανίτης
Ποιος ήταν αυτός ο Αλή Φαρμάκης που θα απασχολήσει αρκετά τις ιστορήσεις μας για την προεπαναστατική περίοδο;
Ο Αλή Φαρμάκης ήταν τουρκαλβανός από το Λάλα προσωπικός φίλος με τον Θ Κολοκοτρώνη, με αυτόν τον άνθρωπο συμπολέμησε με μπέσα ο Κολοκοτρώνης και συνεξορίστηκε στα Επτάνησα όπου και σχεδίασαν μαζί κάτι μεγαλειώδες αλλά ανεφάρμοστο την ίδρυση ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ μια χώρα με δύο γλώσσες και δύο θρησκείες (το θέμα αυτό θα το αναλύσω σε άλλη ενότητα).
Κατά το έτος 1800 μ.Χ. ο Αλή - Φαρμάκης, αδελφοποιτός του Κολοκοτρώνη, επέλεξε το Μοναστηράκι για έδρα του, λόγω του ότι ήταν χτισμένο σε λόφο και δέσποζε των γύρω οικισμών. Όταν ανέλαβε ως αγάς την διοίκηση της Τούρκικης εξουσίας, έχτισε στο πάνω μέρος του χωριού ισχυρότατο πύργο. Λέγεται ότι για να γίνουν πιο ισχυρά τα τείχη του πύργου, μέσα στη λάσπη που χρησιμοποιούσαν έριχναν και χιλιάδες ασπράδια αυγών, τα οποία έφερναν οι ραγιάδες. Έτσι, ο πύργος έγινες τέλειος και πολύ ισχυρός. Μετά την Επανάσταση του 1821, ο πύργος γκρεμίστηκε. Σήμερα σώζονται μερικά τείχη και όποιος τον επισκέπτεται αντιλαμβάνεται πόσο γερός ήταν.
Κατά το έτος 1808, λόγω απειθαρχίας του Αλή - Φαρμάκη προς τον Σουλτάνο, ο τελευταίος έστειλε τον Βελή Πασά, γιο του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, να τον καθυποτάξει. Ο Αλή - Φαρμάκης συγκέντρωσε πολεμιστές για να αντιμετωπίσει τον Βελή. Ανάμεσά τους πολεμούσε και ο Κολοκοτρώνης, με άλλα δεκαεφτά παλικάρια του, εκ των οποίων και ο Νικηταράς. Τα δύο αντίπαλα στρατεύματα έδωσαν μάχη στην περιοχή που σήμερα είναι το χωριό Βελημάχι, στην οποία ο Βελής χρησιμοποίησε κανόνια. Βλέποντας όμως ότι τα τείχη ήταν πολύ ισχυρά για να γκρεμιστούν από τους κανονιοβολισμούς, προέβη στο εξής τέχνασμα: άνοιξε υπόγειες στοές, οι οποίες έφτασαν μέχρι την άλλη μεριά του πύργου, με σκοπό να βάλει κάτω από τον πύργο βαρέλια με μπαρούτι για να τον ανατινάξει.
Ωστόσο, ο Κολοκοτρώνης αντιλήφθηκε το σχέδιό του και άρχισε να φτιάχνει γύρο από τον πύργο μια κυκλική τάφρο, ώστε η φωτιά από το μπαρούτι να βρει κενό και να μην ρίξει τον πύργο.
Όταν ο Βελής τελείωσε τις στοές, προτού βάλει φωτιά στο μπαρούτι, κάλεσε τον Αλή Φαρμάκη να παραδοθεί, με τα παρακάτω λόγια:
Βελής: «Παραδοθείτε γιατί θα σας κάψω όλους σαν το ποντικό στη φάκα».Αλή Φαρμάκης: «Δεν παραδινόμαστε, γιατί, εάν εσύ έστησες φάκα, εγώ της έβαλα την τσάκα» (ξύλινο στήριγμα στις παλιές πόρτες του χωριού για να μην ανοίγουν), εννοώντας, ασφαλώς, την κυκλική τάφρο του Κολοκοτρώνη.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Χορός αλβανών.
Πράγματι, ο πύργος δεν έπαθε τίποτε με τη φωτιά από το μπαρούτι και έτσι η πολιορκία συνεχίστηκε για έξι μήνες περίπου χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Όμως, για να μην συνεχίζεται η αιματοχυσία, μεσολάβησαν οι συγγενείς του Αλή Φαρμάκη από τον Λάλα, και τον έπεισαν να παραδοθεί. Σε μια στιγμή είπαν στον γέρο ……… αλλά καλύτερα δες ένα σπαρταριστό διάλογο ανάμεσα στον καπετάνιο και σ΄ έναν ανηψιό του Φαρμάκη, που σαν είδε πόσο ασίκικα πολεμούσε ο παλιός κλέφτης, δεν κρατήθηκε και του είπε:
- Αχ, βρε Κολοκοτρώνη, αν γινόσουν μουσουλμάνος, τέτοιο παλικάρι που είσαι, θα γινόσουν άρχοντας τρανός!
- Δηλαδή, θα έκανα και σουνούτεμα; (=περιτομή)
- Ε, βέβαια…
- Άσε μπέη μου, δε γίνεται…
- Γιατί δε γίνεται; Όλα γίνονται!
- Να σου πω γιατί δε γίνεται. Όταν βαφτιζόμαστε εμείς οι χριστιανοί, ο παπάς κόβει λίγο μαλλί απ΄ το κεφάλι μας και το βάζει πίσω από το εικόνισμα του Χριστού - σημάδι ότι είμαστε δικοί του. Αν κάνω λοιπόν σουνούτεμα και γίνω μουσουλμάνος, θα έχει κι ο Μουχαμέτης το … αυτό - και όταν πεθάνω θα με θέλει να πάω στο δικό του παράδεισο. Για σκέψου λοιπόν, να με τραβάει ο ένας από το μαλλί κι ο άλλος από την ψωλή… Να βάλω σε αμάχη, για το χατίρι μου, τέτοιους μεγάλους προφητάδες; Θα βρω το μπελά μου… Άστο, καλύτερα!
Ανάλογη διήγηση υπάρχει και στις : Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836. 1846. Γιάννης Bλαχογιάννης, Iστορική Aνθολογία, 1927. 185-186.
Μετά τη συνθηκολόγηση του Αλή Φαρμάκη, ο Κολοκοτρώνης γύρισε και πάλι στη Ζάκυνθο, όπου κατατάχθηκε στο Ελληνικό στρατιωτικό σώμα που είχαν οργανώσει οι Άγγλοι όταν κατέλαβαν το νησί, και, λίγο αργότερα, για τη δράση του εναντίον των Γάλλων, του απένειμαν τον βαθμό του ταγματάρχη. Υπηρέτησε στο σώμα αυτό ως τη διάλυση του, το 1817
Ο Αλή Φαρμάκης πέθανε πριν την επανάσταση.
Ιδού ένα από τα ποιήματα που αναφέρονται ακόμα στον Αλή Φαρμάκη:
«Άνοιξη και καλοκαίρι
Ο Αλή Βελής μ' ασκέρι
πάει τη Λάλα και κυκλώνει
Και στο κάστρο της ζυγώνει.
Μήνυμα μ' ένα τσιράκι
Στέλνει στον Αλή Φαρμάκη:
- Τον Κολοκοτρώνη αν δώσεις
Την ζωή σου θα γλυτώσεις.
Μα ο προύχοντας Λαλιώτης
Άντρας είν', δεν είν' προδότης:
- Δε σ' τον δίνω, είν' αδερφός μου,
Είναι αδερφοποιτός μου!
Ο Καλιάς στάχτη ας γίνει
Αδερφό δεν παραδίνει!
Είμαι ο Αλή Φαρμάκη
Με δικό μου μπαϊράκι.
Αίμα το σπαθί μου στάζει
Και το αίμα δε με σκιάζει!»
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μάχη κατά την επανάσταση του 1821
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΗΛΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Αρκετοί πρόκριτοι της Ηλείας είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρία, η οποία ως γνωστόν είχε ιδρυθεί στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814. Ένας από τους πρώτους που μυήθηκαν στο μυστικό της εταιρίας και έγινε το όγδοο μέλος της ήταν ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα. Άλλο αξιόλογο μέλος της Φιλικής Εταιρίας και πρωτεργάτης της επανάστασης στην Ηλεία ήταν ο Γεώργιος Σισίνης, ο οποίος καταγόταν από τη Γαστούνη. Μυήθηκε στην Εταιρία το 1819 μαζί με τους γιους του Χρύσανθο και Μιχάλη. Σημαντικό μέλος της εταιρίας υπήρξε ο ηρωικός αγωνιστής Χαράλαμπος Βιλαέτης από τον Πύργο. Μυήθηκε στην Εταιρία το 1819 και σε συνεργασία με το Γ. Σισίνη, ξεσήκωσε όλη την Ηλεία σε επανάσταση.
Έτσι στις παραμονές του μεγάλου αγώνα οι Έλληνες κάτοικοι τόσο της Γαστούνης όσο και του Πύργου ήταν έτοιμοι για την εξέγερση.
Παράλληλα είχε εξασφαλιστεί και ο απαραίτητος πολεμικός εξοπλισμός.
Στις 26 Μαρτίου ο Σισίνης μπαίνει στη Γαστούνη και υψώνει τη σημαία της επανάστασης. Την ίδια μέρα ο καπετάν Χαράλαμπος Βιλαέτης υψώνει τη σημαία στον Πύργο.
ΜΑΧΗ ΛΑΛΑ
Τις 3 Απριλίου του 1821 οι Λάλαιοι Τουρκαλβανοί λεηλάτησαν τον Πύργο και τότε αισθάνθηκαν τι είναι το λαλέικο τουφέκι. Την ίδια τύχη είχε στης 24 Απρίλη και η Αγουλινίτσα, ενώ λίγο αργότερα σε φονική μάχη στο Σμίλα σκοτώθηκε ο υπερασπιστής του Πύργου, Βιλαέτης.
Η εξουδετέρωσή των Λαλαίων θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα στην Τουρκική ισχύ, για τον επιπλέον λόγο ότι θεωρούνταν το στήριγμα του άμαχου μουσουλμανικού πληθυσμού. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Π. Πατρών Γερμανός στέλνει γράμμα στον Μεταξά, με το οποίο τον παρακινεί να σπεύσει σε βοήθεια με ένοπλους άνδρες και πολεμοφόδια, αφού υπάρχει κατεπείγουσα η ανάγκη "οπλοφόρου δυνάμεως των μεγαθύμων Κεφαλλήνων".
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ανδρεας Μεταξάς
Ο Κ. Μεταξάς βρέθηκε σε δύσκολη θέση λόγω της εντατικής παρακολούθησης από τον Άγγλο τοποτηρητή και για να μπορέσει να ξεφύγει μαζί με τους στρατολογημένους στο Αργοστόλι, ήρθε σε συνεννόηση με τον ιεράρχη Αγαθάγγελο Τυπάλδο Καζάκη. Ο Αγαθάγγελος διέδωσε ότι κινδύνευε κάποιο καράβι με Κεφαλονίτες αιχμαλώτους και παρακάλεσε τον τοποτηρητή να επιτρέψει τον απόπλου πλοίων με πολεμιστές για τη σωτηρία του καραβιού. Έτσι οι Κεφαλονίτες κατάφεραν να αποπλεύσουν εφοδιασμένοι με το κατάλληλο πολεμικό υλικό, γεγονός που αποτέλεσε πραγματικό κατόρθωμα.
Στη Γλαρέντζα αποβιβάστηκαν Κεφαλλονίτες και στις 20 του Μάη ενώθηκαν με Ζακυνθίους και Ηλείους στον Πύργο. Η δύναμη των επαναστατών ήταν 400 Επτανήσιοι και 700 Ηλείοι υπό το Σισίνη, 600 Γορτύνιοι υπό τον Πλαπούτα, 600 Ολύμπιοι υπό τον Τζανέτο Χριστόπουλο τέλος 250 Τριφύλιοι με το Μέλιο τους έστειλε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, να κόψουν την άνοδο των Λαλαίων στη Τρίπολη.
Στις 29 Μάη το σώμα των Επτανησίων, με Ηλείους και 400 Καλαβρυτινούς έζωσε το Λάλα. Οι Λαλαίοι πρώτοι επιτέθηκαν, αλλά μετά ο από επτάωρη σύγκρουση υποχώρησαν. Από την αποτυχία αυτή άρχισαν να νιώθουν ο Λαλαίοι ότι δεν είναι ανίκητοι και ταυτόχρονα ανέβηκε το ηθικό των Ελλήνων. Το όφελος για τους Έλληνες ήταν ότι κατέλαβαν το Πούσι που σαν εξώστης είχε άριστη ορατότητα προς το Λάλα, οι Έλληνες εκεί με αρχηγό τον Γ. Πλαπούτα στις 29 Μαΐου πέτυχαν την πρώτη τους νίκη.
Οι Λαλαίοι, κάλεσαν για βοήθεια τον Γιουσούφ πασά της Πάτρας, που πήγε στις 20 Ιουνίου με 600 πεζούς και 300 ιππείς να βοηθήσει.
Στις 22 Ιουνίου έχουμε νέα μάχη . Ο Γιουσούφ προσβάλει τους Έλληνες με τέσσερις εφόδους χωρίς αποτελέσματα τεραστία είναι η συμβολή του Ανδρέα Μεταξά που με τα πυροβόλα του βοήθησε τους μαχόμενους Έλληνες. Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί υποχώρησαν με τις οικογένειές τους στην Πάτρα. Μετά από σκληρές μάχες οι Τούρκοι εγκαταλείπουν το Λάλα, καίγοντας όσα δεν μπορούσαν να μεταφέρουν. Στο χωριό των Λαλαίων εισέρχεται ο Α Μεταξάς (ο κατοπινός πρωθυπουργός) και ο Χρυσοσπάθης και καίνει χίλια εγκαταλειμμένα σπίτια.
Το φοβερό ορμητήριο των τουρκαλβανών είχε καταστραφεί. Και φυσικά άνοιξε ο δρόμος για την άλωση της Τρίπολης.
Από τους νεκρούς Κεφαλονίτες αναφέρουμε μόνο το 19χρονο Γεώργιο Μαρίνου Πανά, που έπεσε στη συμπλοκή στον Άγιο Σώστη Ηλείας.
Οι Λαλαίοι πολέμησαν καθ όλη την διάρκεια της επανάστασης στις τάξεις των Οθωμανών και μετά το τέλος της επανάστασης μετανάστευσαν σαν πρόσφυγες στην περιοχή του Πλαταμώνα της Μακεδονίας και μετά στην Βάρνα της Βουλγαρίας.
ΟΙ ΛΑΛΙΩΤΙΣΣΑΙΣ(1821)
Κατόρθωσαν την 22 Ιουνίου 1821 οι Λαλαίοι τουρκαλβανοί , με την βοήθεια του Γουσούφ πασά της Πάτρας που πήγε με 700 ιππείς, να διασωθούν με τις οικογένειες τους στη Πάτρα, το δημοτικό ιστορεί τα δεινά τους.:
Του Λάλα με τα κρύα νερά, με τοις βαρειαίς κυράδες,
με τοις τραναίς αρχόντισσαις, τοις καλομαθημέναις,
που δεν καταδεχόντανε τη γης να την πατήσουν,
πoφόρηγαν χρυσά σκουτιά και κόκκινα σαλβάρια,
και τώρα πώς κατάντησαν κοπέλλαις ‘ς τους ραγιάδες!
Φέρνουν βαρέλια με νερό και ξύλα ζαλωμέναις,
νάχουν οι Έλληνες νερό, φωτιά να πυρωθούνε.
Και η μια την άλλη έλεγανε και η μια την άλλη λένε.
Τί να 'ν' κείνα που φαίνονται, τί να 'ν' εκείνα π' ερχώνται;
Μηνά ειν' μπαϊράκια τούρκικα, μην τά στειλε ο πασάς μας;
Δεν ειν' μπαϊράκια τούρκικα, δεν τα στείλε ό πασάς μας,
παρά ειν' μπαϊράκια κλέφτικα, κ' είναι των Πλαπουταίων".
Κλαίνε μανούλαις για παιδιά, γυναίκες για τους άντρες, κλαίει και μια χανούμισσα για το μοναχογιό της.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Αλβανός που πολεμουσε υπό τις διαταγές των τούρκων.
ΦΩΤΑΚΟΥ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
ΒΙΒΛΙΟ 1Ο ΚΕΦ. Η Σελ. 156
Θέλ’τε ν’ ἀκοῦσ’τε κλάϋματα, δάκρυα καί μοιρολόγια;
Περάστε ἀπ’ τόν Μπάστηρα κι’ ἀπό τό Πέρα Λάλα
καί κεῖ ν’ἀκούστε κλάϋματα, τούρκικα μοιρολόγια
ν’ ἀκούστε τίς Λαλιώτισσες τίς καλομαθημένες
πῶς κλαῖνε καί πῶς θλίβονται, πῶς χύνουν μαῦρα δάκρυα
ν’ ἀκούστε την Χασάν Φειδοῦ τήν ἀδελφή τοῦ Ἀλη - Ἄγα
πῶς κλαίει καί πῶς θλίβεται, καί χύνει μαῦρα δάκρυα.
Μές στά μπετένια κάθεται, τήν Κάπελη ἀγναντεύει.
Βλέπει μπαϊράκια μέ σταυρούς καί Φράγκους μέ καπέλα.
Ψιλή φωνίτσαν ἔβαλεν ὅσο κι’ ἄν ἐδυνάσθη.
Ἔχει τά χέρια σταυρωτά καί τήν καρδιά κρατώντα
παίρνει καί πάει στό Βόἵβοντα κι εἰς τόν Βεϊζουλάγα
κι ἀπό μακρυά τόν χαιρετᾶ κι ἀπό κοντά τοῦ λέει :
»Πασᾶ μ’ἔρχετ’ὁ Μόσκοβος. Πασᾶ μ’ ἔρχετ’ ὁ Φράγκος».
»Μωρή δέν εἶν’ ὁ Μόσκοβος. Μωρή δέν εἶν’ ὁ Φράγκος
παρά εἶναι οἱ ραγιᾶδες μας καί φέρνουν τό χαράτσι».
Στοῦ Πούσι ἐρρίξανε ὀρδί, στήν Κάπελη εἶναι βίγλες.
Πιάνουν καί γράφουν μιά γραφή καί στέλλουν τοῦ Κολλιόπλου:
»Σέ σένανε Κολλιόπουλε καί Καπετάν – Γιωργάκη!
Ἐμεῖς ἀδέρφια εἴμαστε κι’ ἀδέρφια θά γενοῦμε».
«Ἀκόμα βρέ βρωμότουρκοι καί σεῖς παλιομουρτᾶτες
»ἐμεῖς ἀδέρφια είμαστε κι ἀδέρφια θά γενοῦμε;
»Ταχιά θά ἰδῆτε πόλεμο καί κλέφτικο ντουφέκι».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως Σ Τρικούπη εκδοσεις Χ Γιοβάνη Αθήνα 1978
2. Μεγ. Ελλ. Εγκυκλ. τόμ. ΙΖ΄,
3. Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος Αθήνα 1832 σελ 439-440
5. Αλβανοί Αρβανίτες Έλληνες του Σαράντου Καργάκου εκδόσεις Ι ΣΙΔΕΡΗΣ Αθήνα 2005 Ε ΕΚΔΟΣΗ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου